Zjawisko segregacji zawodowej kobiet

Segregacja zawodowa to zjawisko, które zostało ugruntowane historycznie. Poprzez ewolucję społeczną utrwalał się podział cech fizycznych i psychicznych, które z góry przyporządkowane były danej płci. Dlatego też czynności, które wymagały odwagi, pewności siebie, sprawności fizycznej bądź umiejętności rywalizacji przydzielone zostały mężczyznom. Kobiety zaś wykonywały pozostałe prace, odbywające się przede wszystkim w domu. Poprzez zdolność kobiet do rodzenia potomstwa, zaczęto utożsamiać je tylko z wartościami rodzinnymi. W ten sposób cywilizacja utworzyła podział na sferę działań kobiet i sferę działań mężczyzn. Skutkiem i następstwem tych podziałów jest dzisiaj segregacja zawodowa na rynku pracy. Ważną kwestią jest to, że segregacja zawodowa napędza i pobudza inne formy dyskryminacji kobiet w pracy. To ona poniekąd jest źródłem niższych zarobków kobiet, ograniczeń związanych z awansowaniem i dostępem do kierowniczych stanowisk. Dlatego warto bliżej przyjrzeć się temu zjawisku, poznać jego przyczyny i skutki.

Na czym polega segregacja zawodowa?

Segregacja zawodowa to najprościej mówiąc nierównomierne rozmieszczenie kobiet i mężczyzn w różnych zawodach. Wyróżniamy dwa wymiary segregacji zawodowej, pierwszy z nich to segregacja pionowa zwana też wertykalną. Jest to zjawisko polegające na tym, że kobiety nie mają dostępu do stanowisk z perspektywą awansu, władzy i wpływów. Drugim wymiarem jest segregacja pozioma inaczej horyzontalna, która polega na tym, że kobiety i mężczyźni pracują w odrębnych zawodach. Przykładowo: kobiety trudnią się w zawodach z tzw. kategorii białych kołnierzyków, czyli w urzędach, szkołach itd., mężczyźni natomiast pracują jako wykwalifikowani pracownicy fizyczni. Według Anthonego Giddensa segregacja zawodowa ze względu na płeć dotyczy sytuacji, gdy mężczyźni i kobiety są skupieni w różnych zawodach na podstawie założeń dotyczących tego, jakie zajęcia są typowo męskie, a jakie kobiece[1]. Które więc zawody są typowo kobiece a które typowo męskie? Zacznę od zawodów, które tradycyjnie oblegane są przez mężczyzn. Koncentrują się oni wśród kadr kierowniczych zakładów pracy i administracji państwowej, wśród inżynierów i robotników wykwalifikowanych oraz rolników i prywatnych przedsiębiorców. Kobiety natomiast stanowią większość w zawodach tzw. sfeminizowanych, czyli w edukacji, pomocy społecznej, pośrednictwie finansowym oraz hotelach i restauracjach, ciągle jest ich mało chociażby w przemyśle. Według danych,w Polsce nadal 72% kobiet to sekretarki, 67% nauczycielki, a 65% to tzw. kobiety za ladą[2]. Na rynku pracy funkcjonuje także określenie branż kobiecych, są nimi kosmetyki, odnowa biologiczna, galerie sztuki, hotelarstwo i wyposażenie wnętrz.

Stereotypy jako jedna z przyczyn segregacji zawodowej

Tradycyjne zawody kobiece przypisane są im poprzez stereotyp kobiecości, według którego kobieta najlepiej realizuje się w kontaktach i relacjach międzyludzkich. Treść stereotypu przypisuje im określone cechy osobowościowe: emocjonalność, intuicję, zainteresowanie ludźmi i empatię, opiekuńczość, delikatność, skłonność do poświęceń, uprzejmość, uległość, pasywność, zależność od innych[3]. Są to cechy niezbędne w wykonywaniu zawodów dostosowanych kobietom poprzez segregacje zawodową. Stereotypowa wizja kobiecości dotyczy także tych mniej pozytywnych cech np. plotkarstwo, brak ambicji,  skłonność do narzekania czy drażliwość, które niewątpliwe nie wpływają pozytywnie na rozwój zawodowy kobiet. Co jeszcze poza stereotypami ma wpływ na segregacje zawodową?

Mężczyźni częściej niż kobiety zmieniają zawód

Współczesny rynek pracy wymaga od pracowników bardzo wiele, to oni muszą podporządkować się rynkowi pracy, a nie odwrotnie. Wiąże się to często z mobilnością zawodową i koniecznością przekwalifikowania w zawodzie. Okazuje się, że kobiety częściej niż mężczyźni rozpoczynają swój start zawodowy w danym zawodzie i kontynuują go aż do emerytury. Są one bardziej związane z grupą zawodową, w której zaczynały pracę i nie mają odwagi, aby zaczynać wszystko od nowa i porzucić pracę, w której mają znaczny staż pracy. Badania wskazują, że z kolei mężczyźni łatwiej przechodzą do innych kategorii, z jednych stanowisk na drugie o innym charakterze. Większa mobilność zawodowa mężczyzn spowodowana jest po prostu koniecznością, gdyż tracąc jedną pracę szukają innej, biorąc pod uwagę inny zawód, aby móc utrzymać rodzinę. Kobiety jednak częściej nie mają takiego przymusu. Problem mobilności zawodowej, która z większym trudem przychodzi kobietom, utrwala podział na zawody męskie i kobiece, gdyż blokuje przemieszczanie się kobiet między zawodami. Jak widać istnieją różne przyczyny segregacji zawodowej, jednak pewne jest to, że u jej podstaw tkwią przyzwyczajenia, stereotypy i wzory kulturowe.

Skutki segregacji zawodowej

Skutkiem segregacji zawodowej jest przede wszystkim to, że kobietom trudno jest uzyskać zatrudnienie w zawodzie, który nie jest im kulturowo przypisany. Poza tym zawody, które z reguły wykonują kobiety są gorzej płatne i nie wiążą się z prestiżem w społeczeństwie.

Na naszych oczach dokonuje się zmiana w zakresie zawodów tradycyjnie przypisanych danej płci. Coraz więcej kobiet decyduje się na kształcenie, a później pracę w zawodzie, w którym kiedyś pracowali jedynie mężczyźni. Zdaniem psychologów duży wpływ na wybór zawodu nietradycyjnego przez kobietę ma socjalizacja  i struktura rodziny, które nauczyły ją asertywności, wysokiego poczucia własnej wartości, wyobraźni i inteligencji. Ważne jest więc to, aby kobiety nie bały się realizować swoich celów i planów zawodowych,  nawet wtedy gdy spotykają się z krytyką i dezaprobatą innych osób.